Inleiding
Herken je dit? Pijn en stijf bij het opstaan. Pijn die weg is na een tijdje bewegen, maar terugkomt bij langer bewegen. Pijn waar je ‘s nachts wakker van wordt. Steeds minder beweging in je knie. Allemaal symptomen die kunnen duiden op artrose in de knie (of een ander gewricht natuurlijk).
Bij het vermoeden dat artrose klachten in de knie veroorzaakt, wordt eerst gekozen voor een conservatieve behandeling, dat wil zeggen: niet gelijk opereren, maar leefstijl eerst of eigenlijk de ‘normale’ dingen eerst. Trainen en voldoende beweging (ja, dat is niet hetzelfde!), gezonde voeding en voldoende echte ontspanning voor herstel zijn belangrijke aspecten hierin. Onderdeel van het trainen zijn spierversterking, mobiliteit, uithoudingsvermogen en functionele beweging en patronen trainen. Maar waarom eigenlijk?
Wat is artrose
Artrose is één van de meest voorkomende gewrichtsaandoeningen. Naar schatting hebben meer dan 1,5 miljoen mensen artrose, waarbij knie artrose het meeste voorkomt. Let wel, dat zijn gemelde en dan begrepen klachten bij de huisarts. Het werkelijk cijfer is veel groter en wellicht is knie artrose niet de grootste. 1,5 miljoen is wel veel als je bedenkt dat het in de categorie jong / jong volwassen niet (nauwelijks) voorkomt.
Artrose is een degeneratie van het kraakbeen. Wat uiteindelijk het verlies van kraakbeen of de functie van het kraakbeen betekent. Kraakbeen is een zeer glad en duurzaam weefsel dat de botuiteinde van gewrichtsvlakken bekleedt. Kraakbeen zorgt voor een moeiteloos bewegen van de gewrichten en het dempt de schokken van bewegen. Gewrichten zijn omgeven door een kapsel. Dit kapsel geeft synovia af. Synovia is vloeistof wat dient als gewrichtssmeer. Een reden dat kraakbeen zo glad is en als een perfecte schokdemper fungeert, is de eigenschap van de structuren die kraakbeen vormen. Kraakbeencellen produceren de matrix: proteoglycaqnen, glycoaminoglycanen, collagene vezels en niet- collagene proteïne om water vast te houden als een perfecte spons. Hierdoor staat het mooi strak gespannen als een nieuwe hard opgepompte fietsband.
Degeneratie is de afname van kwaliteit van het weefsel. Het ontstaat door een verstoring in de aanmaak en afbraak van het weefsel, de matrix ….
We onderscheiden primaire artrose en secundaire artrose. Primaire artrose is zoals hierboven beschreven een procesverstoring van de normale aanmaak en afbraak van weefsel. Waardoor een afname ontstaat van de kwaliteit en hoeveelheid en de gewrichtsfunctie vermindert. Secundaire artrose is artrose ontstaan als gevolg van een trauma. De impact op het kraakbeen heeft voor schade gezorgd en een verlies van weefsel of ruw oppervlakte bewerkstelligd.
Oorzaken van Artrose
Maar wat precies veroorzaakt dan die primaire artrose? Literatuur is hier niet eenduidig over, maar grofweg zijn het de volgende punten.
- Verminderde afwisseling van belasting en ontlasting,
- toenemende verbening van het kraakbeen,
- trauma’s.
Risicofactoren
Hieronder staan een aantal risico factoren die een mogelijke ongunstige uitwerking hebben op de kans dat je artrose ontwikkelt. Dit is zeker geen limitatieve lijst.
- Leeftijd
- Geslacht (vrouwen vaker)
- Mechanische prikkel
- Functiestoornissen
- Overgewicht
- Hormonale factoren
- Roken
- Trauma
Als side note: het woord kans lijkt in te houden dat pech of geluk een rol speelt. Altijd als je dit soort dingen leest als percentage kans in artikelen of onderzoek, moet je niet denken in geluk, maar in het feit dat je niet elke variabele kent en als dat wel zo zou zijn, je niet perse op al die variabelen invloed kan of wil hebben.
Speelt ouderdom een rol?
Verschillende schrijvers geven aan dat met toenemende leeftijd de synthese-activiteit van cellen afneemt. Er is alleen geen directe samenhang tussen leeftijd en degeneratie. Ondanks de leeftijd ontstaat er geen verandering in de samenstelling van de matrix. Er is eerder een samenhang tussen leeftijd en een gebrek van positieve fysiologische prikkels. Wat dat is lees je verderop.
Onderbelasting
Onderbelasting is de grootste dreiging voor het kraakbeen. Cellen worden niet voldoende geprikkeld om hun matrix aan te maken waardoor ook minder water in het kraakbeen gebonden wordt. Een sterke vervorming en vermindering van kwaliteit is het gevolg
Overbelasting
Overbelasting is ook mogelijk. Maar een stuk onwaarschijnlijker. De kans is het grootst als ondervoed en ondertraind kraakbeen een (plotselinge) grote belasting te verduren krijgt. Dat onderbelasting een veel grotere rol speelt blijkt ook uit het feit dat in het gewricht waar artrose aanwezig is, de artrose zich voordoet op de meest onbelaste plaatsen in dat gewricht.
Functiestoornissen
Veranderingen in het gebruik van het gewricht kunnen leiden tot een overbelasting. Hier bedoel ik niet het veranderen door te trainen voor een marathon, maar de verandering in sturing en daarmee (piek) belasting op het kraakbeen. Lange afstand lopers hebben trouwens geen significant meer artrose dan leeftijdsgenoten. Houding en bewegingsgedrag op een microniveau spelen hier een rol. Veranderingen door het verwijderen van een meniscus, afscheuren van een kruisband of standsveranderingen in houding door het houden van een holle rug of andere aanpassingen. Als laatste hier zou ik willen toevoegen dat tijdelijk maar lange immobilisaties, zoals gips of bedlegerigheid het kraakbeen van de desbetreffende gewrichten in rap tempo doet degenereren. 4 weken geeft een vergaande afbraak. 2 maanden geeft zelfs al vorming van gaten. Hiermee moet rekening gehouden worden bij de revalidatie.
Overgewicht
Dat overgewicht een risico factor is zal geen verrassing zijn. Overgewicht is een risico factor voor vele gezondheidsproblemen. Maar is het het gewicht bij overgewicht dat de schadelijke rol speelt? Bij het ontstaan van overgewicht speelt een bewegingstekort vaak een rol. Evenals bij het ontstaan van artrose. Daarnaast ontstaat overgewicht vaak niet door het eten van te veel gezonde voeding, door een te veel aan ongezonde troep. Dat heeft niet alleen een negatief effect op het gewicht, maar zorgt ook dat de kwaliteit van weefsel zoals kraakbeen hard achter uit gaat. Voeding maakt 200% verschil op onze gezondheid! Te weinig van wat je wel nodig hebt is automatisch te veel van wat je niet nodig hebt. Daarnaast is er soms door de vele pogingen iets aan het gewicht te doen, een te kort aan bouwstenen en micronutriënten ontstaan, oftewel ondervoed met overgewicht!!
Hormonen
Uiteindelijk draait alles om je hormonen. De complexiteit van hormonen is enorm en ik ga daar hier niet te veel op in. Insuline en cortisol vragen wel om wat aandacht. Insuline resistentie en diabetes staan bekent als herstel belemmerde factor. Dat wil zeggen dat je minder snel en goed herstelt bij een ontregeling van dit hormoon. Je insuline gevoeligheid weer op orde krijgen is dan ook heel belangrijk. Via leefstijl wel te verstaan, niet met medicatie. Cortisol is het stress/anti-stress hormoon. Bij aanhoudende stress is het hormoon cortisol continu verhoogd aanwezig. Cortisol is een ‘afbraak’ hormoon. Het breekt spieren, botten, kraakbeen en het bindweefsel af. Het voorkomt dat je in herstel modus komt.
Ontstekingen
Alhoewel artrose zelf een ‘ontstekingsvrije’ gewrichtsaandoening is, is het niet zo dat ontstekingen geen rol spelen bij de degeneratie van het kraakbeen. Ontstekingen kenmerken zich door de aanwezigheid van allerlei ontstekingsmediatoren. Onder andere interleukine bevorderen de aanmaak van het enzym collagenase en proteoglycanase. Dit zijn enzymen die het kraakbeen afbreken. Het frequent aanwezig zijn van ontstekingen bevordert degeneratie. We kennen lgi, low grade inflammation (laag gradige ontstekingen) een sluimerende ontstekingstoestand waarbij het immuunsysteem constant licht is geactiveerd. Een westerse leefstijl met chronische stress, gifstoffen en ongezonde voeding werkt lgi in de hand. Op termijn kan dit leiden tot klachten zoals vermoeidheid, stemmingswisselingen, moeite met afvallen en slaapproblemen. Maar ook tot welvaartsziekten zoals MS, Crohn, Colitis Ulcerosa, diabetes type 1 en 2, Alzheimer, Parkinson, depressie, reumatoïde artritis, hooikoorts, astma, COPD, botontkalking, aderverkalking, hoge bloeddruk, beroerte en hartfalen.
Waarom artrose geen slijtage is!!
Verbening van het kraakbeen
Een oorzaak van de afname van de gewrichtsspleet zoals te zien op röntgenfoto is het opgroeien van het bot in het kraakbeen. Je ziet de mineralisatie van het kraakbeen. Hierdoor wordt de kraakbeenzone dunner. Blijkbaar is het weefselmillieu dusdanig veranderd dat mineralen als calcium wordt afgezet. We zien een gelijk proces bijvoorbeeld bij calcificaties van een ontstoken pees of arteriosclerose (aderverkalking). De PH waarde is veranderd en er is daardoor een minder geschikte omgeving voor kraakbeencellen. Botcellen hebben hier meer baat bij, delen zichzelf en produceren een matrix die meer mineralen bevat. Interessant is hier de volgorde. Is er een verandering van PH waarde bijvoorbeeld door ontstekingen die de aanzet is? Dan zou het oplossen van chronische ontstekingen wellicht een gedeeltelijk oplossing zijn.
Waarom artrose geen slijtage is!
Ja, je leest het goed. Artrose is niet hetzelfde als slijtage. We zouden er, zeker als professionals, goed aan doen dit ook niet zo te noemen. Het schept namelijk de verkeerde illness believes (gedachten die je hebt over je gezondheidsprobleem). Zoals je hierboven hebt gelezen ontstaat artrose door een verschuiving van de botgrens het kraakbeen in. Het is dus niet zo dat kraakbeen afslijt richting het bot. Gelukkig maar, want dat zou betekenen dat we elke beweging goed moeten afwegen omdat we maar een beperkt aantal kilometers met ons lijf kunnen doen. Sterker nog, we zijn anti-fragiel.
Aanpakken dus
Informatie
Informatie is het belangrijkste wat je nodig hebt. Bekijk maar het bovenstaande. Als je denkt dat artrose slijtage is dan kan je aanpak weleens de plank misslaan. Waar moet je aan denken bij leefstijl? Welke training is geschikt? Het opdoen van echte informatie kan nogal eens verrassend zijn. Er zijn namelijk best wat bijzondere ideeën in ons collectief geheugen geslopen. Bijvoorbeeld lopen en hardlopen zijn slecht voor je gewrichten want dat drukt op het kraakbeen. ( JA!! Perfect dus ) Mindset is het belangrijkste.
Positieve fysiologische prikkel
Bewegen is een belangrijk onderdeel van de aanpak bij artrose. Spoiler: we bewegen haast nooit te veel. Nederland is Europees kampioen stilzitten. Goed om te weten is dat alle gezondheidsproblemen geassocieerd met zitten niet komen door een gebrek aan bewegen, maar een te veel aan achter elkaar zitten. Je kan een hele dag stilzitten niet compenseren met alleen een avondbezoek aan de sportschool. Je zou tussendoor echt het zitten moeten onderbreken. De paradox is dat bewegen gevoelig kan zijn, maar op termijn verbetering oplevert. Keuzes maken welke beweging, oefeningen en rust goed zijn, kan in het begin lastig zijn. Gelukkig kan elke fysiotherapeut die van de basisopleiding komt, je hiermee helpen.
Bewegen in vormen die passen bij het mens zijn, zijn noodzakelijk om het lichaam gezond te houden. De prikkel die wordt gegeven door het bewegen zorgt ervoor dat cellen blijven produceren. De positieve fysiologische prikkels zijn dus beweging, belasting en ontlasting, drukverschillen, van kraakbeen die het weefsel ertoe aanzet de matrix aan te maken en de waterbindende capaciteit van kraakbeen bevorderd. Daarnaast zorgt deze beweging als een pomp die voedingsstoffen en zuurstof aantrekt en afvalstoffen kan lozen. Hierin zie je dat de meeste normaal menselijke manier van voortbewegen namelijk lopen en hardlopen, dus positieve effecten hebben op onze knieën. Zie mijn artikel geboren om te lopen.
Ontstekingen
Het is belangrijk dat we ontstekingen oplossen. Zoals we hebben gezien breken ontstekingsmediatoren weefsel af. Belangrijk om te vermelden is dat ontstekingen niet oplossen door gebruik van ontstekingsremmende medicatie. Dit remt de ontsteking, het onderdrukt de mogelijkheid van het lichaam de ontsteking door te zetten. Wanneer je stopt met de medicatie gaat het lichaam gewoon verder en wakkert de ontsteking weer aan. De oorzaak van de ontsteking moet worden aangepakt.
Anti-fragiel
In de paragraaf waarom artrose geen slijtage is schrijf ik het begrip anti-fragiel. Fragiel houdt in breekbaar of kwetsbaar. Anti-fragiel is het tegenovergestelde. In tegen stelling tot gebruiksvoorwerpen, slijten wij als mens niet bij gebruik. Sterker nog, eigenlijk worden we juist alleen maar beter naar mate we ons lijf meer gebruiken. Dit is waarom het lukt om in de sportschool sterker te worden als je steeds meer gewicht optilt of de handen van iemand die fysiek werk doet een dikkere huid krijgen. Vergelijk dat eens met je schoenen. Hoe meer je erop loopt hoe dunner de zool (je voeten slijten niet onder je vandaan!).
Wat je nodig hebt om dit proces te ondersteunen zijn:
- De juiste prikkel (training)
- De juiste bouwstenen (voeding)
- De juiste hersteltijd (slaap en ontspanning / de afwezigheid van chronische stress)
